Signos de puntuación

De Manual de Estilo DOG

En elaboración

Introdución

A lingua escrita exixe o emprego de signos ortográficos e, entre eles, están os signos de puntuación. Unha correcta puntuación axuda a interpretar ben o texto e a captar a intención comunicativa da mensaxe. Polo tanto, puntuar ben un texto é imprescindible para que este se poida comprender adecuadamente.

A linguaxe administrativa tendeu a abusar dos períodos longos que dificultaban a comprensión e combinou isto cunha puntuación inadecuada. O realmente importante é respectar o contido, pero buscaremos sempre a forma máis axeitada e simple de redacción, que require normalmente que utilicemos períodos curtos e ben delimitados. Ademais, a presenza ou ausencia dos signos de puntuación pode ter repercusións no sentido da mensaxe.

Existe unha crenza errónea e moi estendida de que a función principal da puntuación nun texto escrito é sinalar os lugares onde deben ou adoitan facerse pausas para respirar. Esta é unha das razóns que se empregan para xustificar, por exemplo, o uso dunha coma entre o suxeito e o verbo. Aínda que poida haber coincidencia entre a localización destes signos e as pausas que realiza o lector, cómpre aclarar que a función principal da puntuación, sobre todo dos signos básicos (coma, punto, punto e coma e dous puntos), non é marcar as pausas para respirar, senón establecer límites sintácticos, marcar pautas para a lectura adecuada dun texto e facilitar, en consecuencia, a súa correcta interpretación.

Ademais dos signos básicos de puntuación (coma, punto, punto e coma e dous puntos), temos os chamados signos de inserción, denominados así porque insiren outro elemento do discurso: as parénteses [()] os corchetes ([]), a raia (—). Estes son signos dobres.

Falaremos, así mesmo, dos puntos suspensivos e dos signos de interrogación e admiración.

Algúns dos signos que imos tratar nesta epígrafe poden ter outras funcións diferentes da distribución da información no texto. É o caso da coma, do punto e das parénteses.

Regras xerais para puntual un texto

• Empregar frases breves e de sintaxe sinxela.

A oración ou enunciado é a unidade de comunicación que posúe sentido completo e que remata con punto. Na linguaxe administrativa utilízanse con frecuencia oracións moi longas e complexas que se prolongan de forma innecesaria mediante o emprego de incisos e perífrases, de expresións redundantes, de locucións que nada achegan ou de secuencias que significan o mesmo. Como resultado, prodúcense enunciados excesivamente longos e dificilmente comprensibles. Cómpre empregar frases curtas e cunha sintaxe máis sinxela.

• Non acumular incisos.

Non se deben empregar moitos incisos xa que isto dificulta a delimitación da oración principal e, en consecuencia, a interpretación do fragmento ao se interromper a linearidade da lectura. Un modo de facilitar a comprensión destes fragmentos é delimitar unidades oracionais máis pequenas mediante o uso de puntos e seguido.

• Non acumular coordinacións.

Ante a presenza de parágrafos longos cheos de coordinacións, unha das intervencións máis convenientes é a segmentación con puntos. Nada é tan claro e intelixible como os períodos breves. A división debe efectuarse con coidado para non perder información e explicitude. É preferible sempre dividir, aínda que para iso haxa que repetir expresións que faciliten o enlace co que precede e co que segue.

• Non abusar das oracións subordinadas.

Non se debe realizar unha concatenación excesiva de frases subordinadas. Esta práctica xera dificultades de comprensión, ambigüidades e posibles dobres interpretacións. Para evitar isto hai que segmentar tamén a oración en varias oracións independentes.

• Establecer pausas.

Un elemento que intervén na complexidade dos parágrafos é a falta de pausas, o que nos leva a ler parágrafos moi longos e esquecernos do inicio. As pausas establécense a través de todos os signos de puntuación, non só dos puntos ou comas.

• Non abusar da repetición de elementos gramaticais.

A repetición de elementos gramaticais é a que máis dana a recta interpretación. Ocorre a miúdo co relativo e a conxunción que. O seu abuso provoca falta de claridade e lectura dificultosa.

Grafía dos signos de puntuación e inserción

• Os signos simples escríbense pegados á palabra que preceden e sepáranse da seguinte deixando un espazo en branco. O erro adoita darse coa coma, aínda que non exclusivamente.

• Os signos dobres colócanse da seguinte forma: para o primeiro debemos deixar un espazo entre a palabra precedente e o signo; despois deste, sen deixar espazo ningún, debemos comezar a escribir ata chegar, sen que haxa espazo, ao signo que pecha o período. E cómpre deixar un espazo en branco despois do signo se a seguir vai unha palabra e non outro signo.

• Nunca se deben poñer dous puntos seguidos.

• O punto que marca o final dunha oración desaparece ante os puntos suspensivos, o signo de admiración e o de interrogación.

• O punto que se xunta ás abreviaturas desaparece cando se indica o final dunha oración.

• Cando a raia coincide no texto co punto, mantéñense os dous signos. Acontece o mesmo se a raia se une aos signos de interrogación e exclamación.

• A coma (,) non se debe usar antes dos puntos suspensivos, aínda que o seu uso pode darse despois deles.

• Xeralmente non se grafa punto, coma, punto e coma nin dous puntos antes ou despois de parénteses, excepto que estes signos sexan necesarios seguindo as regras xerais de puntuación.

• Antes de comiñas, dos signos de interrogación e exclamación e da raia tampouco se debe usar ningún outro signo de puntuación, excepto que corresponda segundo as regras xerais de puntuación.

Para rematar, cómpre lembrar que o espazo entre palabras debe ser só un. É habitual encontrar textos con espazos de máis:

*Tipo de contrato : contrato de subministración.

Particularidades tipográficas

Cando un termo apareza en cursiva ou en negra, a puntuación que o acompaña (punto, coma, punto e coma, parénteses, corchetes...) irá en xeral en redonda. Grafarase en cursiva ou negra se todo o texto que vai arredor tamén vai nese tipo de letra.

Regras xerais de uso dos signos de puntuación e inserción

A continuación incluímos unha listaxe de todos os signos de puntuación e de inserción que desenvolveremos:

• Coma

• Punto

• Punto e coma

• Dous puntos

• Puntos suspensivos

• Signos de interrogación e de exclamación

• Corchetes

• Parénteses

• Raia

Coma

É o signo de puntuación máis complexo, pero tamén o que se utiliza máis. Unhas veces ten un uso sintacticamente obrigatorio e outras é mais subxectivo e arbitrario, é dicir, depende do estilo de quen redacta.
Os erros que se producen poden ser tanto pola elisión deste signo como por utilizar comas innecesarias debido á inseguridade á hora de puntuar os textos.

Indicamos a continuación os casos principais de uso da coma.

• Nas datas, para separalas dos nomes de lugar, e nos enderezos, para separar o nome da vía do resto da información (número de portal, de piso, código postal etc.):

Santiago de Compostela, 30 de decembro de 2010
Avda. Fernández Ladreda, 43, 4º

Non obstante, non se utiliza a coma (nin tampouco guión nin raia) para separar o código postal do nome da localidade:

15706 Santiago de Compostela

• Nas listas de nomes de persoa, para separar os apelidos do nome, e nas listas de topónimos, para separar o artigo do substantivo:

Camiña Leiro, Iván
Grove, O

• Nomes de empresas:

Emprégase coma antes da abreviatura do tipo de sociedade: anónima, limitada ou doutro tipo (S.A., S.L., S.C.)

Frigoríficos Berbés, S.A.
Policlínico Bergantiños, S.A.
Asistencia no Fogar, S.L.
Os Regos Promocións, S.L.
Xermolo, S.C.
Tenrura, S.C.

No caso de que polas regras habituais de puntuación corresponda coma despois da abreviatura do tipo de sociedade, esta non se omitirá:

A empresa Sigre Medicamento e Medio Ambiente, S.L., en calidade de adxudicataria, deberá constituír a garantía definitiva que corresponda.

• Citas de normativa:

Nas leis e outras normas a data sepárase con comas:

Lei 30/1992, do 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común.

Decreto 46/2012, do 19 de xaneiro, polo que se establece a estrutura orgánica da Consellería do Medio Rural e do Mar.

A norma publicouse no Diario Oficial de Galicia número 44, do 2 de marzo de 2012.

Gráfase ademais entre comas a denominación das normas para delimitar o seu nome concreto:

• Coordinación dos elementos dunha enumeración:

As series de elementos coordinados que se pechan ao final cunha conxunción copulativa (por exemplo e) ou disxuntiva (por exemplo ou) sepáranse, en xeral, por medio dunha coma, pero non se emprega coma ante o último elemento da coordinación ao cal vai unida a conxunción.

Poderán asistir ao curso o estudantado, o profesorado, o persoal administrativo que realice tarefas relacionadas e as persoas interesadas.

...organizacións representativas de sectores ou intereses sociais, laborais, empresariais ou profesionais.

Porén, empregarase coma diante da conxunción cando existan varios niveis de coordinación, como veremos na seguinte epígrafe.

Só se aconsella o uso de punto e coma cando os ditos elementos coordinados son complexos e inclúen comas no seu interior.

• Uso da coma para diferenciar os dous niveis da coordinación:

A presenza de dous niveis de coordinación pódese resolver en parágrafos non moi complexos coa presenza dunha coma antes da conxunción copulativa que corresponda.

Hai unha coordinación entre dous elementos (o seu desenvolvemento e aplicación) inmediatamente seguida doutra conxunción e que une o que segue co que precede. A presenza da coma ante a segunda conxunción mostra que a súa acción se sitúa nun nivel distinto da anterior.

• Coordinacións con así como:

As coordinacións de elementos poden ter lugar en diferentes niveis. Podemos empregar a conxunción copulativa pero pode ser conveniente, por razóns de claridade, acudir a outras expresións nas coordinacións do nivel inferior. Entre estes coordinadores encontramos a expresión conxuntiva así como.

Nalgúns casos de enumeracións moi complexas o uso da expresión así como axuda a estruturalas. Vexamos o seguinte exemplo:

O Decreto 307/2009, do 28 de maio, polo que se establece a estrutura orgánica da Consellería de Facenda, outorga á Dirección Xeral de Tributos, entre outras funcións, a dirección, impulso, planificación, coordinación, control e execución da xestión, inspección e revisión dos tributos cedidos, así como da xestión, inspección e revisión dos tributos propios e prezos que corresponden á Comunidade Autónoma, ao seus organismos autónomos e demais entidades de dereito público dependentes dela.

• Incisos:

Unha das funcións básicas da coma é a delimitación de incisos, isto é, de elementos de carácter explicativo ou aclaratorio que se insiren no medio dunha oración. Estes elementos deben ir entre comas cando están necesariamente relacionados co contexto e ligados á sintaxe do fragmento. A ausencia dunha de ambas as comas é un erro frecuente. Os incisos poden ser de varios tipos: separación de conxuncións, locucións, expresións aclaratorias...

O título cuarto regula os aproveitamentos forestais distinguindo os non madeireiros, entre os cales destacan, pola súa importancia e incidencia social, económica e ambiental, o pastoreo e o aproveitamento cinexético, dos madeireiros...

Atopamos incisos tamén ao principio e ao final das oracións. Colocaranse normalmente ao principio os incisos que afecten toda a oración e acheguen significados de tempo, espazo, causa, condición e concesión. Os que introduzan unha explicación ou xustificación do citado colócanse normalmente ao final.

As comas usadas para realizar unha aclaración poden ser substituídas por raias. Pero lembremos que as raias indican un contraste máis ou menos brusco por medio do cal se fai unha observación á parte ou un comentario. Outro recurso que se pode empregar son as parénteses. Estas úsanse para engadir unha aclaración cando a información é complementaria.

Debe evitarse o uso da coma en adverbios e grupos adverbiais que sirvan para dar énfase a unha expresión, pois nestes casos non son incisos.

Cómpre dicir que os incisos non deben ser moi longos, xa que neste caso interromperían o proceso da argumentación. Ademais, se se introducen moitos dificúltase que o lector sexa quen de seguir o fío do discurso.

• Coma no lugar do verbo omitido:

Cando nunha oración se elide o verbo, xa sexa porque se mencionou previamente, xa sexa porque se sobreentende, esta elisión debe marcarse cunha coma que se coloca no lugar en que tería que estar o verbo. No seguinte exemplo a coma vai en lugar de elixe, que é o verbo omitido:

As vacacións de Nadal, Semana Santa e verán concédenselles por metade a ambos os proxenitores, sen facer maiores especificacións, pero déixase a posibilidade de chegar a acordos nesta materia en función das súas circunstancias. En caso de discrepancia entre os proxenitores, os anos pares elixe a nai e os impares, o pai.

• Coma nas oracións de relativo explicativas:

Non se deben confundir as oracións de relativo explicativas coas especificativas, que non levan coma. Como o seu propio nome indica, as explicativas engaden informacións ou comentarios e, polo tanto, deben ir entre comas. As especificativas (tamén chamadas caracterizadoras) engaden trazos non inherentes e delimitan o subgrupo dos que comparten esa característica.

• Uso da coma para marcar cambios de orde:

A orde non marcada da oración é suxeito + verbo + complementos/oración subordinada adverbial. Cando se altera esta orde, nalgúns casos este cambio sinálase cunha coma.

Co devir histórico, a realidade dos nosos días variou moito.
Co fin de acadar unha maior axilidade e eficacia na xestión administrativa, procede agora establecer a organización e as funcións desta consellería.
O órgano, ao se cumprir o prazo, resolveu favorablemente.

• Os conectores do discurso van con comas (porén, polo tanto, por tanto, no entanto, non obstante, en consecuencia, ademais...):

Van seguidos de coma cando aparecen ao principio dunha oración e van delimitados entre comas cando se insiren no seu interior.

Ademais, este título primeiro regula a planificación en materia de vivenda.
As comunidades autónomas non terán, polo tanto, as mesmas competencias.

• Os ordenadores do discurso tamén levan coma (en primeiro lugar, por un lado, por unha banda...)

Van seguidos de coma cando aparecen ao principio dunha oración e van delimitados por comas cando se insiren no seu interior.

En primeiro lugar, debemos ter en conta as características do terreo.
Para conceder a subvención terase en conta, por unha banda, o proxecto presentado e, por outra, o cumprimento dos requisitos da convocatoria.

• Casos en que non se emprega a coma:

A seguir incluiremos aqueles casos en que non se debe empregar a coma ou onde se debe evitar.

• Nas enumeracións, antes da abreviatura etc. non é necesario escribir coma, aínda que é admisible por estar consolidado o seu uso:

...centros educativos, centros de profesores, institucións culturais etc.
...centros educativos, centros de profesores, institucións culturais, etc.

• Non se usa coma para separar o suxeito do predicado ou o verbo dos complementos:

• Coma ante un complemento nominal especificativo:

Podemos atopar unha coma incorrecta que separa do seu núcleo un complemento nominal de data. A causa é a analoxía ou semellanza coa denominación, por exemplo, dunha lei: A Lei 16/2010, do 17 de decembro, de organización e funcionamento da Administración xeral e do sector público autonómico de Galicia. Non debemos confundir estas citas, en que a data vai con comas por ser un sintagma explicativo, cos complementos que posúen valor especificativo, que deben ir sen coma, tanto se refiren a datas como se non.

• A coma é innecesaria ante un complemento circunstancial que incide directamente sobre o verbo:

Os complementos circunstancia¬is adoitan unirse ao verbo sen coma. Isto contribúe en numerosos casos a expresar diferenzas de sentido: non é o mesmo Estuda en Madrid (complemento circuns¬tancial sen coma) ca En Madrid, estuda (tópico). Como regra práctica, os circunstanciais pospostos non levan coma.

• Determinados adverbios e expresións poden ir entre comas en determinados contextos, pero nunca levan comas cando focalizan ou salientan algún concepto: só, soamente, unicamente, exclusivamente, tamén, aínda, tampouco, mesmo, ata, nin sequera, exactamente, xustamente, xusto, precisamente, particularmente, precisamente, especialmente, especificamente, principalmente, en particular, sobre todo, mesmamente...:

Nos seguintes exemplos observamos elementos focalizadores situados incorrectamente entre comas: precisamente, polo menos e tamén.

Vexamos agora exemplos onde non actúan como elemento focalizador, senón como introdutores dun inciso, caso en que si se acompañarían de comas:

• Nas sinaturas, que van centradas, non se grafa coma (nin tampouco punto) para separar a persoa do cargo que exerce:

Beatriz Mato Otero
Conselleira de Traballo e Benestar

• As citas textuais non se introducen con comas:

Lembremos que as citas textuais se introducen con dous puntos, como vemos na epígrafe correspondente:

• Imos ver a continuación usos da coma diferentes do da puntuación dos textos.

• Nas cantidades, úsase a coma decimal como elemento separador entre enteiros e decimais.

Lembremos que non se usa nunca o punto nestes casos. Ademais, empregarase un espazo fixo ou protexido como separador entre millares e millóns. Se non se pode utilizar o espazo fixo, porase un punto [Escrita dos números]:

  26 680,75 € e non *26 680.75 €
  0,25 puntos por coñecemento da lingua galega
  Segundos por salto: 13,24

Porén, para separar as horas dos minutos nas expresións de horarios debe utiliarse o punto e non a coma [Horas]:

  antes das 14.00 horas do día que se sinale e non *14,00 horas

• Nas cantidades escritas en letra non se emprega coma entre os diferentes números:

un total dun millón trescentos vinte mil trescentos setenta e nove euros con trinta e un céntimos (1 320 379,31 €)

Punto

Como signo de puntuación colocarémolo ao final dunha cláusula (punto e seguido) ou ao final dun parágrafo (punto e á parte). Como regra xeral, debemos indicar que cómpre facer períodos curtos, o que supón aumentar o uso dos puntos en lugar de empregar períodos moi longos en que só atopamos un punto despois de varias liñas. Vexamos exemplos:

• Os sumarios do Diario Oficial de Galicia levarán sempre punto final, aínda que sexan curtos e non leven ningún verbo.

ANUNCIO de inicio de expediente sometido a avaliación ambiental.
EDICTO (32/2011).

• Os títulos dos artigos e disposicións van aliñados á esquerda e non se escribe punto final.

Artigo 1. Obxecto e ámbito de aplicación
Disposición derradeira única
Disposición adicional primeira. Dereitos e deberes dos asociados

• Non se utiliza punto final nas subdivisións dos textos normativos que van centradas (títulos, capítulos, seccións e subseccións):

TÍTULO I
Disposicións xerais
CAPÍTULO II
Organización e funcionamento
Sección 1ª   Dereitos de explotación

• No peche dos documentos a expresión do lugar e data non remata con punto final e ademais irá aliñada á esquerda:

Cerceda, 10 de setembro de 2010
Santiago de Compostela, 22 de outubro de 2010

• Dentro das táboas non se emprega punto final se se trata de expresións sen verbo:

No caso de haber frases con predicado verbal, estas levarán punto final.

No caso de alternaren frases con predicado verbal e sen el, grafarase punto final en todo.

• Enumeracións: ENLACE PARTE ENUMERACIÓNS

Cando os elementos dunha enumeración constitúen palabras soltas ou enunciados breves que non chegan a ser oracións nin teñen puntuación interna, e van dispostos en columna, non se introduce ningún signo de puntuación ao final:

Deberanse achegar os seguintes documentos:
— solicitude conforme o modelo publicado
— DNI do solicitante
— documento de acreditación de pagamento de taxas

No resto dos casos ou cando se produza alternancia con exemplos do tipo anterior, empregarase algún signo de puntuación (coma, punto e coma ou punto) en función da independencia dos frases, agás no último, que rematará en punto:

Deberán presentar no Servizo de Persoal os seguintes documentos:
a) DNI ou pasaporte;
b) certificado da Xerencia que acredite o cumprimento das condicións exixidas na letra a) do punto 2.1 desta convocatoria;
c) fotocopia do título exixido para acceder ás probas, que deberá ser compulsado pola entidade correspondente.

---

Corresponden á Vicepresidencia da Xunta de Galicia as seguintes funcións e competencias:

a) Coordinar a planificación interdepartamental e a súa execución.

b) Asegurar e garantir as necesarias relacións coas administracións locais.

c) Coordinar o programa lexislativo da Xunta de Galicia e a elaboración de normas de carácter xeral e, en particular, a relación entre o poder executivo e o Parlamento de Galicia.

A partir de aquí veremos funcións do punto diferentes á puntuación dos textos.

• Abreviación

As abreviaturas requiren polo xeral o uso do punto. [A abreviación]

En elaboración